Autor artykułu jest uczniem klasy II “d” Liceum Ogólnokształcącego nr II w Sanoku. Artykuł ten został opracowany na podstawie referatu napisanego na zajęcia z przedmiotu historia. Materiał ikonograficzny zaczerpnięto z publikacji "MUZEUM BUDOWNICTWA LUDOWEGO skansen w Sanoku" KWA Rzeszów 1982r.
Muzeum Budownictwa Ludowego
Podczas naszej wycieczki po Sanoku można było przekonać się, że w naszym mieście znajduje się wiele godnych uwagi zabytków architektonicznych. Znany jest zamek sanocki pochodzący z XIV lub XV wieku. Ostatnio jest o nim szczególnie głośno z powodu sensacyjnych odkryć archeologicznych, min. Fundamentów XIIIw. Baszty. Także Muzeum Historyczne, posiadające największe w Polsce zbiory ikon, sławi Sanok w całym kraju. Nieobca również każdemu turyście udającemu się w Bieszczady są: sanocka Fara, cerkiew obrządku prawosławnego, oraz Kościół i Klasztor Ojców Franciszkanów. Ze względu na swe zbiory na szczególną uwagę zasługuje Muzeum Budownictwa Ludowego MBL.
Zerkając kilkadziesiąt lat wstecz dowiadujemy się, że nasz skansen został założony w 1958r. Jego usytuowanie doskonale współgra z malowniczym krajobrazem rzeki San i Gór Słonnych. Pierwsze obiekty w sanockim skansenie umieszczono w 1960r., a oficjalne otwarcie miało miejsce w 1966r. Muzeum obejmuje obszar 38ha i jest jednym z największych tego rodzaju obiektów w Polsce. Zgodnie z ideą muzeów na wolnym powietrzu zgromadzono tam ponad 20 tys. eksponatów z zakresu kultury ludowej. Skansen swym zasięgiem obejmuje obszary zamieszkiwane przez Pogórzan, Dolinian, Bojków i Łemków. Są to więc tereny Beskidu Niskiego, Bieszczad i Podkarpacia., czyli sporą część pd-wsch. Polski. Wielu turystów odwiedzających MBL przyciąga bogata kolekcja ikon i przedmiotów kultury sakralnej Żydów, zbiory zegarów, naczyń miedzianych, malowanych talerzy z XIXw., około 85 tys. zdjęć, a przede wszystkim autentyczne budowle charakterystyczne dla określonej grupy etnograficznej.
Aby zrozumieć skąd w Bieszczadach wzięły się grupy ludnościowe, należy pokrótce omówić historię naszego regionu. Pierwsze ślady ludzkiej obecności w Karpatach to odkryte w okolicach Przemyśla koczowiska ludzkie sprzed 30 tys. lat. Znaleziono także liczne ślady potwierdzające fakt, że w IIw. od Bałtyku przez Przemyśl nad Morze Czarne wiódł “szlak bursztynowy”. Natomiast zasiedlenie Podkarpacia przez pionierów zaczęło się w XI wieku. Gdy w 1341r. Kazimierz Wielki włączył Karpaty do Polski, tereny te stanęły otworem dla polskich osadników. Rozpoczęła się masowa akcja osiedleńcza, czego konsekwencją było powstawanie olbrzymich latyfundiów magnackich. Najważniejszymi rodami możnowładzkimi byli Kmici, Wojszkowie, Gładyszowie i Balowie. Wraz ze wzrostem liczby osadników polskich, zwiększała się liczba osadników niemieckich, którzy założyli takie miasta jak Rymanów, Brzozów czy Krosno. Napływ Niemców był szczególnie duży w XVw., lecz w miarę upływu czasu, byli oni wypierani przez Polaków i Rusinów. Właśnie koczownicy rusko-wołoscy zamieszkiwali obszary Bieszczadów Wysokich. Pod mianem Wołochów kryje się ludność szczepów bałkańskich czyli albańska, rumuńska oraz bułgarska, węgierska i słowacka. To właśnie ich potomkami są Pogórzanie, Dolinianie, a przede wszystkim Bojkowie i Łemkowie.
Dzięki bogatym zbiorom MBL możemy dowiedzieć się o ich zwyczajach, wierzeniach i nadzwyczaj bogatej kulturze, która jest przecież zlepkiem wielu tradycji. Dlatego jest ona bardzo oryginalna i tak ciekawa. Aby przybliżyć walory eksponatów znajdujących się w skansenie pomocna będzie charakterystyka grup etnicznych.
POGÓRZANIE – zamieszkiwali obszar całego Podkarpacia od okolic Gorlic, aż po Brzozów. Ze względu na miejsce zamieszkania dzielimy ich na wschodnich i zachodnich. Generalnie był to lud rolniczy, prowadzący osiadły tryb życia. Różnica pomiędzy Pogórzanami Zachodnimi a Wschodnimi widoczne są w budownictwie i stroju, a także w pochodzeniu (Pogórzanie Zachodni to głównie Polacy, a Pogórzanie Wschodni to Rusini i Niemcy).
DOLINIANIE – zamieszkiwali obszary wokół Sanoka, okolice Mrzygłodu i Leska. Była to ludność polsko-ruska. Dolinianie byli rolnikami. Wyróżniali się budownictwem (chałupy z wnęką) oraz luźnymi, zdobionymi ubraniami.
ŁEMKOWIE – zamieszkiwali Beskid Niski, a byli potomkami osadników rusko-wołoskich. Łemkowie byli głównie rolnikami, ale hodowali także owce i woły. Można ich podzielić na Wschodnich i Zachodnich. Różnili się między sobą głównie budownictwem, tj. malowanymi domami.
BOJKOWIE – zamieszkiwali Pogórze Bieszczadzkie aż po Ustrzyki Dolne. Byli to potomkowie osadników rusko-wołoskich. Ich kultura była zbliżona do łemkowskiej, jednak różnili się gwarą, strojem i budownictwem.
Trzeba zdać sobie sprawę, że powyższe grupy etnograficzne należą już do przeszłości. II wojna światowa okazała się bowiem brzemienna w skutkach dla ludności zamieszkującej Karpaty. Ponadto powojenne walki z UPA były dodatkowym czynnikiem, który wpłynął na zniknięcie resztek przedstawicieli powyższych grup etnicznych. Liczne przesiedlenia ludności na Wschód odbiły się także negatywnie na liczbie ludności w naszym regionie. Wobec faktu, że bieszczadzka ziemia wielokrotnie ociekała krwią jej mieszkańców i przeszłość nie oszczędzała bieszczadzkich osadników, bardzo słuszną wydaje się być idea działalności Muzeum Budownictwa Ludowego. Dzięki niej zgromadzone w skansenie eksponaty dotyczące ludności są niemymi świadkami tragizmu naszej ziemi, kultury i historii naszego regionu. Bogactwie historii Bieszczad dorównują bogactwa znajdujące się w MBL, co sprawia, że jest to obiekt o wyjątkowych walorach turystycznych.
Paweł Domin
