KWESTIA WYZNANIA

 

 

 

Sprawa wyznania ludności wschodnich terenów Polski jest dla wielu nie w pełni jasną i zrozumiałą. Bo co to jest prawosławie a co to jest grekokatolicyzm; co znaczą słowa „ikona”, „ikonostas”; dlaczego w cerkwiach używa się innego krzyża ?

Zaczynając od początku: grekokatolicyzm i prawosławie to dwie odmienne konfesje tego samego obrzędu. Aby zrozumieć różnice je dzielące należy zagłębić się w przeszłość prawie 1000 lat, kiedy to chrześcijaństwo w Europie i Azji stanowiło jedność. Wtedy pojęcie „prawosławie” oznaczało prawdziwe chwalenie Boga zarówno na Wschodzie jak i na Zachodzie. Z czasem jednak zaczął zarysowywać się coraz wyraźniejszy podział między tymi dwoma częściami Cesarstwa rzymskiego, a także chrześcijanami, którzy je zamieszkiwali. Sytuacja w prowincji rzymskiej była niestabilna, częste walki z barbarzyńcami  sprawiły, że ludzie byli tam realistami, Kościół mocno stąpał po ziemi. Bizancjum było zasobne i spokojne, rozwijała się tam filozofia i sztuka, ceremoniał nabożeństwa był bogaty i uduchowiony. Dodatkową różnicą było używanie greki na Wschodzie i łaciny na Zachodzie. Ostateczny podział kościoła chrześcijańskiego dokonał się w 1054 r. kiedy to przedstawiciele papieża Leona IX i patriarchy Konstantynopola Cerulariusza obrzucili się klątwami. Od tego czasu zaczęła się dość wyraźna rywalizacja między katolicyzmem a prawosławiem, w której dochodziło niejednokrotnie do rozlewu krwi.

W 1596 r. w Brześciu nad Bugiem podpisano unię Kościoła katolickiego z Cerkwią prawosławną. Był to w dużej mierze akt polityczny chociaż nie brakło wtedy ludzi, którzy pragnęli autentycznego zjednoczenia, aby wspólnie mogli modlić się do jednego Boga. Nowa religia spotkała się z oporem części kraju i ludności przyzwyczajonej do tradycyjnej wiary, jednak stopniowo zdobywała sobie przewagę na obecnych terenach południowo – wschodniej Polski.

W worku bieszczadzkim przed wojną wszystkie cerkwie były cerkwiami unickimi (grekokatolickimi).

Różnice między Kościołem rzymskokatolickim a Cerkwią prawosławną dotyczyły przede wszystkim dogmatów nie uznawanych przez tą ostatnią. Są to m.in. dogmaty o prymacie papieża, o czyśćcu, o wniebowstąpieniu NMP. Grekokatolicy wyznają to samo co rzymskokatolicy, dzielą ich różnice czysto zewnętrzne.

Często słyszeliśmy opinię, że unici i prawosławni to jest to samo pojęcie. Otóż nie. Posiadają oni wprawdzie tą samą liturgię, takie same świątynie, ten sam język liturgiczny i tego samego Boga, ale to dwie różne konfesje. Łączy je wspólny obrządek ukształtowany na Wschodzie. Charakterystyczną cechą tego obrządku jest bierzmowanie udzielane łącznie z chrztem, komunia pod dwoma postaciami bardzo rozwinięte śpiewy liturgiczne oraz posługiwanie się kalendarzem juliańskim, wynika z tego dwutygodniowe opóźnienie w obchodzeniu świąt w stosunku do kalendarza, którym się posługujemy na co dzień. Celibat nie obowiązuje kapłanów prawosławnych, podlegają mu natomiast księża grekokatoliccy. Obowiązek bezżeństwa został wprowadzony w okresie międzywojennym na terenie diecezji przemyskiej przez tamtejszego biskupa, potem celibat rozciągnięty został na wszystkich kapłanów unickich.

Cerkiew ma określoną budowę. Zarówno jej kształt jak i liczba kopuł ma znaczenie symboliczne. Budowano ją na wzniesieniach w otoczeniu drzew, które dodawały uroku miejscu, a także chroniły przed piorunami. Do końca XIX w zachowana była zasada stawiania cerkwi ołtarzem na wschód. Były one w większości wzniesione z drewna, dopiero w tym wieku zaczęto budować cerkwie kamienne. Świątynia obrządku wschodniego dzieli się na trzy zasadnicze części: prezbiterium, nawę i babiniec. Prezbiterium symbolizuje niebo, tam znajduje się tabernakulum, stolik liturgiczny i tam kapłan odprawia nabożeństwo. Ziemię symbolizuje nawa, na jej środku stoi stolik z krzyżem i obrazem patrona świątyni. Nawę od prezbiterium oddziela ikonostas – ściana ikon. Wizerunki Boga i świętych ułożone są w ściśle określonym, jednakowym dla każdej cerkwi porządku, każdy z nich posiada swoją nazwę. W obrządku wschodnim są one nie tylko wizerunkiem Boga, ale stanowią świętość bezpośrednią, tak jakby Jezus był w ikonie przez cały czas. Babiniec był pierwotnie miejscem dla kobiet nieczystych (menstruacja, połóg) i dla spóźniających się na msze.

Krzyż obrządku wschodniego różni się nieco od krzyża obrządku zachodniego. Chrystus jest przybity czterema gwoździami, a nie trzema jak u rzymsko katolików. Inicjały napisu nad Chrystusem to litery INCI (Isus Nazarianyn Car Iudejskij). Krzyże wschodnie mają trzy ramiona. Na temat powstania najniższego, przekrzywionego ramienia krążą różne wersje. Mówi się, że jest to belka do której przybito jedną nogę Jezusa i dlatego się przekrzywiła lub że skrzywienie to pokazało drogę do nieba dobremu łotrowi lub że wskazuje ono na to, że obok krzyża stała Matka Chrystusa i św. Jan. Inna wersja podaje, że to przekrzywione ramie dodane zostało na pamiątkę św.Andrzeja, który zmarł na krzyżu w kształcie litery „X”. Czasem można zobaczyć na kopułach cerkwi krzyże z półksiężycem lub kulą u podstawy.

Nie sposób w tak krótkim opisie wymienić wszystkich cech obrządku wschodniego. Mamy jednak nadzieję, że rozdział ten pisany innym stylem niż reszta przyczyni się do lepszego poznania innej kultury, z którą się często stykamy. Nam wydaje się, że poprzez próby poznawania i zrozumienia innych konfesji musimy uczyć się tolerancji. Musimy uczyć się wspólnych dróg do tego samego Boga.